Rysunki dziecięce znajdują szerokie zastosowanie w diagnostyce psychologicznej. Umysł dziecka projektuje na kartkę papieru swój indywidualny pogląd świata posługując się uniwersalną symboliką. Znajomość klucza do tego świata może przydać się rodzicom do pełniejszego rozumienia dziecka, głębszej orientacji w jego psychicznym funkcjonowaniu. Psychorysunek ma jeszcze jedną właściwość – może być dobrym narzędziem terapeutycznym.

Myśl ma postać linearną i zdolność jej wyrażania może mieć miejsce dopiero w okresie werbalnym, gdy dobrze opanujemy ojczysty język. Zanim to jednak nastąpi, mózg odbiera świat poprzez obrazy i występujące w każdym obszarze kulturowym symboliczne znaczenia. Dorastając w określonym miejscu na ziemi, przyswajamy przynależne temu miejscu odniesienia, obracamy się w charakterystycznej dla tego środowiska psychoprzestrzeni.

W obrębie naszej kulturowej psychoprzestrzeni „góra” symbolizuje władzę, autorytet, głowę, wiedzę, szczyt, Niebo, wyższe wartości. „Piąć się w górę” – znaczy osiągać sukcesy. „Ci na górze” – zwykle wiedzą i mogą więcej. „Głowa” zawiaduje resztą ciała. „W Niebie” mieszka Bóg. Na rysunku górna część kartki odpowiada za wartości wyższe. Sposób jej zapełnienia powie o tym jak formuje się u dziecka superego, powie również o zdolnościach poznawczych, poziomie intelektu, fantazji, marzeniach, tęsknotach. Z kolei „dół” odnosi się do potrzeb i wartości „niższych” – potrzeby bezpieczeństwa, zaspokojenia instynktów, chęci posiadania.

„Prawo” w naszej kulturze to prawość w działaniu, prawne przepisy, prawa postawa. Wszystko dotyczące moralnej strony życia określa się jako prawe. Z kolei „lewo” to przeciwny koniec moralnego kontinuum, to „pójść na lewiznę” czy „zwinąć coś na lewo”. Mężczyzna, jako mąż prawy i sprawiedliwy (stereotyp odziedziczony po przodkach) odpowiada stronie prawej. Zaś kobieta, istota słaba, chwiejna, niestała i na ogół niemoralna (w końcu to poprzez niewiastę diabeł wiedzie na pokuszenie) przynależy do strony lewej. Strona prawa symbolizuje również przyszłość – piszemy z lewej do prawej, idziemy „prawą marsz”. Lewo to analogicznie przeszłość.

Interpretując dziecięcy rysunek zwracamy uwagę na zapełnienie kartki. Kartka stanowi tu symboliczną przestrzeń, w jakiej funkcjonuje dziecko. Jeśli lewa strona kartki niesie niepokojące informacje, może to wskazywać na deficyty w relacji z matką lub też trudną przeszłość. Bądź i jedno, i drugie, w zależności od pozostałej symboliki.

Sama umiejętność poruszania się w dziecięcej psychoprzestrzeni jeszcze nie wystarcza do interpretacji rysunku. Uwagę trzeba też zwrócić na linię, nacisk kredki, kolory , formę poszczególnych elementów i treść obrazka. Z uwagi na obszerność zagadnienia, opiszę tu jedynie kilka niepokojących cech jakie pojawiają się w dziecięcych pracach plastycznych.

Kolory używane w rysunku mówią o emocjonalności dziecka. Dobrze, jeśli są żywe i wesołe. Gdy dziecko przejawia tendencję do nadużywania czarnej kredki, do zaczerniania pewnych elementów rysunku – mówi to o wysokim poziomie niepokoju, lęku. Nadmiar czerwieni wskazuje na silną energetykę – może to być manifestacja potrzeby miłości, gdy na kartce maluje np. dużo serc, lub energia złości, agresji. W interpretacji wiele zależy od kontekstu. Jeśli zaczernienia idą w parze z mocnym naciskiem kredki, czasem wręcz dziurawieniem kartki, to mamy do czynienia z silnym i bolesnym napięciem emocjonalnym. Towarzystwo czerwieni wskaże na tendencję do agresywnych mechanizmów radzenia sobie z gniewem.

Niepokojące akcenty wyczytać można z rysunkowych manifestacji postaci. Niektórzy analitycy uważają, że postaci ludzkie przedstawiane tyłem lub bez twarzy są charakterystyczne przy tendencjach paranoidalnych lub schizoidalnych. Brak rąk to poczucie bezradności, pierwszy z objawów depresji. Zaczernienie twarzy wskazuje na zaburzony, negatywny wizerunek siebie, autonienawiść, poczucie winy, paraliżujący wstyd.

Rysunek domu informuje o poziomie otwartości, komunikatywności małego autora. Dobrze, gdy dom zawiera wszystkie charakterystyczne dla siebie elementy – dach z kominem, okna i drzwi. Dach płaski, symbolizowany pojedynczą linią łączącą ściany świadczy o emocjonalnym zahamowaniu. Okna za zamkniętymi okiennicami lub ich brak to skrajna defensywność, wycofanie. Brak drzwi wskazuje na niechęć do wchodzenia w relacje, brak płaszczyzny porozumienia, czasem wrogość.

Domowo – terapeutyczne oddziaływanie rodziców sprowadza się do aktywnego zachęcania dziecka do dokonywania zmian w rysunkach. Celem niech będzie harmonia w rysunku, zrównoważone wypełnienie kartki, żywe barwy, proporcja elementów i stabilna kreska. Gdy postaci są smutne, szare, stosujemy zachętę w stylu „ciekawe, jak wyglądałaby ta dziewczynka w kolorowej sukience”. Gdy w domu brakuje drzwi – proponujemy ich narysowanie sugerując, że „prawdziwi przyjaciele chcieliby czasem do tak ładnego domku przyjść z wizytą”. Nasza własna kreatywność niech przełoży się na dziecięcą twórczość. Pamiętajmy przy tym, że świat dziecka to świat fantazji, posługujmy się zatem bajką, opowieścią, zatrudnijmy wróżki, dobre duszki i gadające zwierzaki.

Manifestowany na kartce świat odzwierciedla wiernie stan mentalny autora. Dokonywanie korekt na poziomie rysunkowej projekcji równoznaczne jest z wprowadzaniem pożądanych zmian w psychice dziecka i przekłada się na zwiększenie harmonii w jego subiektywnym postrzegania świata. Drobne niepokojące elementy można korygować podczas codziennych zabaw, poprzez śmiałe zachęty do innowacji i radosne kibicowanie. Pamiętajmy jednak, że dokładna analiza rysunku wymaga wiedzy specjalistycznej i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się z psychologiem.

autor: Iwona Bańka

psycholog

www.mojpsycholog.com