Śmierć bliskich bardzo często wywołuje smutek, przygnębienie, czy złość. Emocje te są zupełnie naturalnym elementem procesu żałoby. Utrata kogoś bliskiego, może skutkować poczuciem bezsilności, rozczarowania. Ta nowa i trudna do zaakceptowania sytuacja często spotyka również dzieci.

Dziecko także ponosi stratę na skutek śmierci osoby bliskiej. Zwłaszcza wtedy, gdy było z nią związane emocjonalnie. Dzieje się tak, niezależnie od tego, w jakim wieku jest dziecko. Czasami opiekunowie dziecka, mogą być przekonani, że jest ono zbyt małe, aby zrozumieć zaistniałą sytuację i odczuwać cierpienie. Prawdą jest, że małe dzieci postrzegają śmierć, nieco inaczej, niż osoby dorosłe. Nie oznacza to jednak, że nie dostrzegają i nie odczuwają braku osoby bliskiej. Należy także pamiętać, że choć dziecko nie zawsze rozumie zjawisko śmierci, to jednak silnie reaguje na zachowania i reakcje emocjonalne otoczenia.

Postrzeganie śmierci i proces psychologicznego przeżywania żałoby, może być zróżnicowany w zależności od wieku i fazy rozwojowej, w jakiej znajduje się dziecko.

U dziecka w wieku od 0 do 2 lat, tęsknota za bliskim, może objawiać się złością a następnie smutkiem przechodzący w obojętność. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy dziecko ma niezaspokojone potrzeby emocjonalne i fizyczne.

W wieku od 2 do 7 lat, dziecko może postrzegać śmierć, jako stan przejściowy. Może oczekiwać powrotu zmarłego do domu lub poszukiwać go.

Starsze dzieci, mogą odczuwać złość w stosunku do siebie lub osoby, która odeszła. Złość ta, może skutkować buntem i dążeniem do nieuczestniczenia w procesie żałoby.

Możliwe reakcje emocjonalne dziecka na sytuację żałoby.

Podobnie jak u osób dorosłych, również w przypadku dzieci naturalną reakcją na sytuację straty jest lęk. U młodszych dzieci, można zaobserwować mniejszą samodzielność oraz lęk przed rozstawaniem się z opiekunami. Może też występować rozdrażnienie emocjonalne i płaczliwość. Mogą także wystąpić specyficzne objawy problemów emocjonalnych u dziecka. Należą do nich: trudności ze snem, koszmary nocne, moczenie się oraz zaburzenia apetytu i czynności fizjologicznych. W przypadku pojawienia się tych dolegliwości, warto skorzystać z pomocy lekarza.

Jak można pomóc?

Aby ułatwić dziecku przystosowanie się do zaistniałej sytuacji, należy pozwolić mu wyrazić emocje. Jeśli dziecko samo nie uzewnętrznia swoich emocji, należy pytać je o to, co czuje w związku ze stratą. Należy przy tym pamiętać, że zwłaszcza starsze dziecko, może przeżywać negatywne emocje w stosunku do zmarłego. Nie należy tego negować ani zabraniać.

Warto też rozmawiać z dzieckiem o śmierci. W zależności od wieku, dziecko może bardzo różnie postrzegać i rozumieć śmierć. Ważne jest jednak, aby nie unikać tego tematu i nie bać się rozmów z dzieckiem o tym, czym jest śmierć i jak ono samo sobie ją wyobraża. To może pozwolić na zintegrowanie emocji dziecka z zaistniałą sytuacją i zmniejszyć stres z nią związany. Szczególnie w przypadku, gdy dziecko doświadczyło straty rodzica, ważne jest, aby zagwarantować mu poczucie psychicznego bezpieczeństwa i zaspokojenie wszelkich potrzeb.

Zmiany w zachowaniu dziecka spowodowane stratą osoby znaczącej, mogą trwać nawet do 5 lat. Mogą one rozszerzać się na różne sfery życia: relacje z rówieśnikami, wyniki w nauce, skłonność do podejmowania nowych wyzwań. Prawidłowo przeżyta żałoba, może z czasem zaowocować reorganizacją dotychczasowego stylu życia. Znalezieniem nowych priorytetów i pełniejszym wykorzystywaniem możliwości rozwojowych.

Opracowano na podstawie: Twycross G i Framton D 1996 Opieka paliatywna nad terminalnie chorymi